Zrównoważone zamówienia publiczne to temat od dawna obecny w debacie, ich praktyczne stosowanie wciąż rodzi wątpliwości. Zamawiający coraz częściej korzystają z mechanizmów promujących integrację społeczną i poprawę warunków pracy, ale ich implementacja wymaga precyzyjnego podejścia. Krajowe i unijne regulacje pozwalają na stosowanie klauzul społecznych, wspieranie równości szans oraz preferowanie podmiotów ekonomii społecznej.
Jednym z podstawowych narzędzi są klauzule społeczne, o których mowa w art. 96 ust. 2 PZP. Zamawiający mogą wymagać, aby wykonawca zatrudniał osoby długotrwale bezrobotne, osoby z niepełnosprawnościami czy osoby usamodzielniane. Możliwe jest także premiowanie wykonawców zatrudniających pracowników z grup defaworyzowanych poprzez uwzględnienie tego kryterium przy ocenie ofert. Takie rozwiązania pomagają w integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem.
Innym często stosowanym mechanizmem jest obowiązek zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Art. 95 ust. 1 PZP zobowiązuje zamawiających do określenia w dokumentacji przetargowej wymogów dotyczących zatrudnienia na podstawie stosunku pracy osób, które w ramach zamówienia wykonują czynności spełniające definicję pracy. Celem tej regulacji jest przeciwdziałanie niestabilnym formom zatrudnienia oraz zapewnienie godnych warunków pracy.
Zamówienia publiczne mogą również wspierać równość płci i równość szans. Wprowadzenie Dyrektywy 2022/2381 nakłada na kraje członkowskie obowiązek zwiększenia udziału kobiet na stanowiskach kierowniczych. Wykonawcy prowadzący politykę równościową mogą być premiowani w procesach przetargowych, a zamawiający mogą wymagać stosowania rozwiązań zwiększających udział kobiet w kadrze zarządzającej.
Ważnym aspektem zrównoważonych zamówień publicznych jest także wsparcie dla podmiotów ekonomii społecznej. Na podstawie art. 94 ust. 1 PZP zamawiający może zastrzec, że o zamówienie mogą ubiegać się jedynie wykonawcy, których głównym celem jest społeczna i zawodowa integracja osób marginalizowanych. Oznacza to preferencje dla spółdzielni socjalnych, organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorstw zatrudniających osoby zagrożone wykluczeniem.
Pomimo licznych korzyści, stosowanie społecznych aspektów zamówień publicznych wiąże się z wyzwaniami. Zamawiający często obawiają się skomplikowanych procedur oraz trudności w monitorowaniu realizacji klauzul społecznych. Aby uniknąć problemów, konieczne jest precyzyjne określenie wymagań w dokumentacji przetargowej oraz wdrożenie mechanizmów kontroli, takich jak raportowanie czy audyty.
W Polsce rośnie liczba przykładów skutecznego stosowania klauzul społecznych w praktyce. Ministerstwo Rozwoju rekomenduje ich stosowanie w połowie postępowań, a coraz więcej instytucji wprowadza wymagania dotyczące zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem. W postępowaniach na utrzymanie zieleni, zarządzanie instytucjami kultury czy wykonywanie robót budowlanych coraz częściej pojawiają się wymogi dotyczące zatrudnienia osób z grup wrażliwych.
Zrównoważone zamówienia publiczne mogą stać się skutecznym narzędziem realizacji polityki społecznej, jeśli będą stosowane konsekwentnie i z pełnym zaangażowaniem. Odpowiednio skonstruowane wymagania pozwalają na wykorzystanie potencjału zamówień publicznych do poprawy warunków pracy, wspierania zatrudnienia i budowania bardziej inkluzywnego rynku.
Temat ten szczegółowo omawia adw. Julia Jarnicka w artykule opublikowanym w miesięczniku Zamówienia Publiczne DORADCA nr 01/2025. Zachęcamy do zapoznania się z pełną analizą tej kwestii.
