Już 9 września 2025 r. wchodzą w życie nowe i zmienione przepisy PZP, wprowadzone ustawą z 9 lipca 2025 r. (Dz.U. z 2025 r. poz. 1165) o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o koncesji na roboty budowlane lub usługi. W rezultacie w postępowaniach o udzielenie zamówienia i w konkursach wszczętych po 9 września 2025 r., nie będą mogli brać udziału wykonawcy z państw trzecich, które nie zawarły z Unią Europejską umów międzynarodowych zapewniających równy i wzajemny dostęp do zamówień publicznych, chyba że zamawiający wyraźnie dopuści taką możliwość wszczynając postępowanie.

Nowelizacja ustawy została zainicjowana potrzebą wprowadzenia do PZP przepisów uwzględniających tezy wyroków TSUE z 22.102024 r., C-652/22 (Kolin) oraz wyr. TSUE z 13.3.2025 r., C-266/22 (Qingdao). Trybunał stwierdził w nich, że wykonawcom z tzw. państw trzecich, które nie zawarły z Unią umowy międzynarodowej gwarantującej równy i wzajemny dostęp do zamówień publicznych, nie przysługuje prawo do „nie mniej korzystnego traktowania”, w związku z czym dostęp tych wykonawców do postępowań o udzielenie zamówienia publicznego w UE nie jest zagwarantowany.

Przepisy dyrektyw unijnych, tj. art. 25 dyrektywy 2014/24/UE oraz art. 43 dyrektywy 2014/25/UE (odzwierciedlone w dodanym nowelizacją art. 16a) przyznają bowiem jedynie robotom budowlanym, dostawom, usługom i wykonawcom sygnatariuszy Porozumienia GPA, a także innych umów międzynarodowych, którymi związana jest UE, traktowanie nie mniej korzystne niż traktowanie przyznane w Porozumieniu GPA lub umowach międzynarodowych robotom budowlanym, dostawom, usługom i wykonawcom z UE.

Takiego traktowania dyrektywy nie przewidują w stosunku do wykonawców, którzy prowadzą działalność gospodarczą oraz mają siedzibę albo miejsce zamieszkania w innych państwach niż państwa członkowskie UE oraz innych niż państwa będące stronami Porozumienia GPA lub stronami innych umów międzynarodowych gwarantujących na zasadzie wzajemności i równości dostęp do rynku zamówień publicznych, których stroną jest UE. Państwa te w nowym art. 16b PZP określane są jako „państwa trzecie niebędące stronami umów międzynarodowych” (np. Chiny, Turcja, Kazachstan).

W konsekwencji wprowadzonych zmian:

• Zasadą jest, że wykonawcy z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych
  1. nie mogą ubiegać się o udzielenie zamówienia ani uczestniczyć w konkursie,
  2. wykonawcy ci i uczestnicy konkursu nie mogą wnosić odwołań do Prezesa KIO (nie przysługują im jakiekolwiek środki ochrony prawnej),
  3. wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu albo w konkursie albo oferta złożona przez takiego wykonawcę podlegają odrzuceniu (na podstawie odpowiednio: art. 146 ust. 1 pkt 4a, art. 343 ust. 3 pkt 4a i art. 226 ust. 1 pkt 5a), chyba że zamawiający określi w dokumentach zamówienia lub ogłoszeniu o zamówieniu, że dopuszcza ich do udziału w postępowaniu.
• Wyjątkiem, przewidzianym w nowym art. 16b, są postępowania o udzielenie zamówienia, w których zamawiający określi w dokumentach zamówienia lub ogłoszeniu o zamówieniu, że:
  1. o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się również ci wykonawcy (art. 16b ust. 1 pkt 1),
  2. wykonawcy unijni lub z państw będących stronami Porozumienia GPA lub stronami innych umów międzynarodowych zawartych z Unią gwarantujących na zasadzie wzajemności i równości dostęp do rynku zamówień:
     • mogą wspólnie ubiegać się o udzielenie zamówienia z tymi wykonawcami (art. 16 ust. 1 pkt 2),
     • mogą polegać na zdolnościach lub sytuacji podmiotów udostępniających zasoby, pochodzących z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych (art. 16b ust. 1 pkt 3),
     • mogą powierzyć wykonanie części zamówienia podwykonawcom pochodzącym z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych (art. 16b ust. 1 pkt 4), a podwykonawcy mogą powierzyć wykonanie części zamówienia dalszym podwykonawcom pochodzącym z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych (art. 16b ust. 1 pkt 5).

• Zamawiający w odniesieniu do tych wykonawców (z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych), może w dokumentach zamówienia lub w ogłoszeniu o zamówieniu określić warunki zamówienia mniej korzystne niż w odniesieniu do wykonawców pochodzących z państw będących stronami Porozumienia GPA lub stronami innych umów międzynarodowych zawartych z Unią, lub w odniesieniu do robót budowlanych, dostaw i usług pochodzących z tych państw.

Nowe regulacje zawarte w art. 16a i 16b stosuje się do udzielania zamówień klasycznych oraz zamówień sektorowych, a także do konkursów.

W zamówieniach w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa zamawiający jeszcze przed nowelizacją mógł określić w ogłoszeniu o zamówieniu, że o zamówienie mogą ubiegać się również wykonawcy z państw niebędących stronami umów międzynarodowych (art. 404 ust. 2 PZP). Po nowelizacji zamawiający może określić, w odniesieniu do tych wykonawców lub robót budowlanych, dostaw i usług pochodzących z tych państw, warunki zamówienia mniej korzystne niż w odniesieniu do wykonawców pochodzących z państw członkowskich lub EOG lub państw, z którymi UE lub RP zawarła umowę dotyczącą zamówień w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa lub w odniesieniu do robót budowlanych, dostaw i usług pochodzących z tych państw.