Procedura odwrócona, o której mowa w art. 139 ustawy Prawo zamówień publicznych, została wprowadzona jako narzędzie mające przyspieszyć ocenę ofert. Mimo to rodzi ona szereg problemów interpretacyjnych, które muszą być rozstrzygane na etapie konstruowania dokumentów zamówienia.
W zależności od przyjętego wariantu procedury odwróconej, wykonawcy składają oświadczenie JEDZ wraz z ofertą albo dopiero po zakończeniu oceny ofert. W pierwszym przypadku JEDZ podlega uzupełnieniu tylko raz, w trybie art. 128 ust. 1 Pzp. W drugim przypadku JEDZ składany jest po wezwaniu, a dopiero potem następuje wezwanie do złożenia podmiotowych środków dowodowych. Zmawiający jednak często wzywają do złożenia obu dokumentów jednocześnie, co chociaż dopuszczalne, może prowadzić do niejasności.
Zastosowanie procedury odwróconej nie zwalnia zamawiającego z obowiązku zbadania wszystkich ofert pod kątem przesłanek odrzucenia. Weryfikowane muszą być m.in. pełnomocnictwa, forma oferty, omyłki i rażąco niskie ceny. KIO w wyroku z 12 grudnia 2022 r., KIO 3088/22, podkreśliła, że ograniczenie wyjaśnień tylko do jednej oferty narusza zasadę równego traktowania wykonawców.
Procedura odwrócona nie obejmuje też podmiotowych środków dowodowych wymaganych od wszystkich wykonawców. W tym zakresie zamawiający ma obowiązek dokonać ich oceny niezależnie od przyjętego wariantu procedury odwróconej. Przedmiotowe środki dowodowe podlegają ocenie wobec wszystkich ofert, jeżeli zostały określone w SWZ.
Wątpliwości budzi również relacja procedury odwróconej z obowiązkiem składania tzw. oświadczeń sankcyjnych. W przypadku zastosowania art. 139 ust. 2 Pzp wydaje się, że oświadczenie dotyczące wykluczenia z art. 7 ustawy sankcyjnej może zostać złożone dopiero przez wykonawcę najwyżej ocenionego, wraz z JEDZ.
Choć procedura odwrócona może przynieść uproszczenie postępowania, jej nieprawidłowe zastosowanie wiąże się z ryzykiem błędów. W sytuacji, gdy wykonawca najwyżej oceniony zostaje wykluczony, konieczne jest ponowne przeprowadzenie oceny – już wobec kolejnego wykonawcy. Może to znacząco wydłużyć czas trwania postępowania.
Warto pamiętać, że procedura odwrócona nie jest obowiązkowa, a jej zastosowanie wymaga uprzedniego przewidzenia w dokumentach zamówienia. Niewskazanie procedury odwróconej w SWZ uniemożliwia jej późniejsze zastosowanie, nawet jeśli byłaby korzystna z punktu widzenia zamawiającego.
Więcej na temat procedury odwróconej można przeczytać w artykule adw. Julii Jarnickiej w miesięczniku Przetargi Publiczne nr 04/2025.
