Choć zamówienia z wolnej ręki są uznawane za wyjątkowy tryb udzielania zamówień publicznych, ich stosowanie wciąż budzi wiele pytań i wątpliwości.
Tryb zamówienia z wolnej ręki przewidziany w art. 214 ust. 1 pkt 11 PZP pozwala na odstąpienie od procedur konkurencyjnych. Może być stosowany jedynie w szczególnych okolicznościach, przy spełnieniu rygorystycznych przesłanek. Kluczowe znaczenie mają trzy warunki: sprawowanie kontroli przez zamawiającego, ściśle określona działalność kontrolowanego podmiotu oraz brak bezpośredniego udziału kapitału prywatnego.
Zamawiający musi wykazać, że sprawuje kontrolę nad osobą prawną w sposób odpowiadający nadzorowi nad własnymi jednostkami. Obejmuje to dominujący wpływ na cele strategiczne i istotne decyzje dotyczące zarządzania. Krajowa Izba Odwoławcza oraz orzecznictwo unijne podkreślają, że kontrola taka musi być rzeczywista i obejmować również bieżącą działalność jednostki.
Ważnym kryterium jest ograniczenie działalności podmiotu do realizacji zadań powierzonych przez zamawiającego. Zgodnie z przepisami, co najmniej 90% działalności kontrolowanego podmiotu musi dotyczyć zadań powierzonych przez zamawiającego lub jednostki przez niego kontrolowane. Działalność ta nie może mieć charakteru komercyjnego i musi być ściśle związana z realizacją celów publicznych.
Trzeci warunek, jakim jest brak udziału kapitału prywatnego, ma kluczowe znaczenie dla zachowania uczciwej konkurencji. Ustawa PZP wprost wyklucza możliwość udziału kapitału prywatnego, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 214 ust. 8 PZP. Wskazuje to na konieczność szczegółowej analizy struktury kapitałowej podmiotu przed udzieleniem zamówienia z wolnej ręki.
Ciężar dowodu spełnienia przesłanek spoczywa na zamawiającym. W razie wątpliwości należy przyjmować wykładnię restrykcyjną, co wynika z zasad równego traktowania i przejrzystości. Wyjątkowy charakter tego trybu wymaga ścisłego przestrzegania przepisów, aby uniknąć naruszenia zasad uczciwej konkurencji.
Więcej szczegółów i praktyczne wskazówki dotyczące stosowania tego trybu znajdziesz w pełnym artykule autorstwa r.pr. Agnieszki Matusiak w listopadowym wydaniu „Zamówienia Publiczne Doradca DODATEK”.
